Sinds het pionierswerk van Freud waren er heel wat creatieve en innoverende psychoanalytici en psychoanalytisch psychotherapeuten die zorgden voor verdere ontwikkeling van de theorie en van de behandelpraktijk.
Hedendaagse psychoanalytisch psychotherapeuten laten zich in hun werk inspireren door een of meerdere van deze auteurs. Dit betekent dat er aanzienlijke verschillen mogelijk zijn in de manier van (be)handelen van psychoanalytisch psychotherapeuten.
Er zijn uiteraard gemeenschappelijke elementen. Alle psychoanalytisch psychotherapeuten luisteren bijvoorbeeld naar hun patiënten met aandacht voor (onbewuste) betekenissen, hebben een diep besef van de complexiteit en de activiteit (dynamiek) van het psychische leven en geven aandacht aan wat wederzijds wordt ervaren in de therapeutische relatie. Gemeenschappelijk is ook dat in psychoanalytische psychotherapie het unieke van elke persoon erkend en gerespecteerd wordt.
In de hedendaagse psychoanalytische psychotherapie worden nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen uit bijvoorbeeld de neurobiologie, de evolutiepsychologie, het geheugenonderzoek, kinderobservaties, ontwikkelingspsychologie en gehechtheidsonderzoek verwerkt en geïntegreerd. De psychoanalytische theorie en praktijk evolueren zo voortdurend op basis van nieuwe inzichten. De theorie en de daaruit afgeleide behandelingen worden ook aan wetenschappelijke toetsing onderworpen.
In de voorbije decennia werden verschillende varianten en vormen van psychoanalytische psychotherapie ontwikkeld. Zo zijn er bijvoorbeeld korte gerichte behandelingen voor specifieke problemen (zoals depressieve klachten), langer durende behandelvormen voor meer complexe problemen, groepspsychotherapie, familie- of partnertherapeutische behandelingen en ook varianten van psychoanalytische psychotherapie die toegepast worden in een dagtherapeutische of klinische behandelsetting.
